Wywłaszczenie jest najdalej idącą formą ingerencji państwa w prawa swoich obywateli. Instytucja wywłaszczenia charakteryzuje się złożonością z uwagi, iż łączy elementy prawa prywatnego oraz publicznego. Elementem prawa cywilnego będzie zmiana podmiotu będącego właścicielem, natomiast metoda dokonania zmiany stanowi element prawa administracyjnego.

Nie należy jednak mylić wywłaszczenia od innych form władczego działania państwa, na skutek którego właściciel pozbawiany jest swojego prawa na rzecz Skarbu Państwa jakim była chociażby nacjonalizacja na podstawie dekretów z lat 40 ubiegłego wieku.

Dostrzec należy odróżnienie instytucji wywłaszczenia od ograniczenia prawa, które jedynie uszczupla prawo a nie pozbawia właściciela tego prawa. Przykładem takiego uszczuplenia prawa własności jest np. ustanowienie służebności gruntowej bądź przesyłu, czy ustanowienie drogi koniecznej. Poza przypadkami pozbawienia lub ograniczenia prawa w sensie prawnym, istnieje również możliwość wywłaszczenia faktycznego, które polega na pozbawieniu właściciela możliwości korzystania z własności w ściśle określony sposób, mimo iż prawo własności do nieruchomości nie zostało odebrane. Taka sytuacja może wynikać z przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w przypadku niekorzystnej dla nas zmiany przeznaczenia nieruchomości.

Głęboka ingerencja państwa w prawo własności jednostki musi charakteryzować się rygorystycznymi cechami:

• Po pierwsze wywłaszczenie dopuszczalne jest wyłącznie na cele użyteczności publicznej;
• Po drugie celu publicznego nie można osiągnąć w inny sposób;
• Po trzecie wywłaszczone prawa ustanawianie są na rzecz nowego podmiotu;
• Po czwarte wywłaszczenie odbywa się w przewidzianej przepisami prawa sformalizowanej procedurze;
• Po piąte za wywłaszczone prawo przysługuje słuszne odszkodowanie.

Jakie przepisy regulują wywłaszczenie ?

W aktualnym stanie prawnym podstawowym i najważniejszym aktem prawnym regulującym wywłaszczenie jest Konstytucja Rzeczypospolitej, wskazująca w art. 21 przesłanki dopuszczalności, nie wskazując jednak czym jest wywłaszczenie.

Aktem normatywnym regulującym podstawowy tryb wywłaszczenia nieruchomości jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej u.g.n.). Jednakże istnieje kilka ustaw przewidujących daleko idące w skutkach odstępstwa od trybu przewidzianego w dziale III u.g.n.

Odrębne uregulowania instytucji wywłaszczenia znajdziemy w szeregu ustaw:

1. ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych tzw. „specustawa drogowa”
2. Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym;
3. Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o transporcie kolejowym;
4. ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego;
5. ustawa z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012.

Wykonanie wywłaszczenia nie jest zależne od zgody podmiotu wywłaszczanego (właściciela czy użytkowania wieczystego nieruchomości), to właśnie brak zgody w zawarciu umowy na przeniesie praw do nieruchomości na rzecz podmiotu publicznego, zmusza organ do wykorzystania instytucji wywłaszczenia.

Jeśli kiedykolwiek znajdziemy się w podobnej sytuacji, warto zwrócić się do kancelarii adwokackiej specjalizującej się w sprawach wywłaszczeniowych. Pomoże ona uzyskać możliwie jak najwyższe odszkodowanie.