Jeśli nie zaskarżono wyroku zasądzającego alimenty lub tego rodzaju rozstrzygnięcia zawartego w wyroku rozwodowym, uprawomocnia się. Nie można już go zmienić w toku instancji. Ustalona w wyroku wysokość alimentów nie jest jednak na zawsze. W przypadku zmiany okoliczności można dochodzić podwyższenia lub obniżenia obowiązku alimentacyjnego.

Istnieje wyraźny przepis, który reguluje to zagadnienie:

” W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.”

Art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Co dokładnie oznacza zmiana stosunków ?

Rozumie się przez to istotną zmianę możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotną zmianę usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, wskutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga skorygowania.

Istotna zmiana stosunków powinna zajść od momentu wydania wyroku ustalającego aktualne zobowiązania alimentacyjne. Jeśli alimenty są uiszczane na mocy ugody, od zawarcia tej ugody.

W orzecznictwie dopuszcza się możliwość, by zmiana stosunków zaistniała nie tylko od momentu wydania wyroku. Wystarczające jest, by stało się to po zamknięciu rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku zasądzającego alimenty. (wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie, VI RCa 72/19)

Co może być zatem argumentem do zwiększenia alimentów?

1. Rodzic zobowiązany do alimentów dostał podwyżkę. Otrzymał stałe, regulaminowe dodatki do pensji lub w inny sposób jego dochody istotnie wzrosły. W tych wypadkach powyższe zmiany nie mogą mieć charakteru bieżących fluktuacji w wysokości wynagrodzeniu tylko powinny wynikać z istotnego podwyższenia możliwości zarobkowych.
2. Polepszyły się znacznie jego możliwości zarobkowe. Np. uzyskał stosowne kwalifikacje zawodowe, wyzdrowiał, ustał stan niepełnosprawności, nawet jeśli tych możliwości nie wykorzystał. Choć w tym wypadku trzeba jeszcze udowodnić, że powinno to wpłynąć na podwyżkę wynagrodzenia.
3. Spadły dochody rodzica opiekującego się dzieckiem lub całkowicie stracił on pracę i nie ma wystarczających możliwości zarobkowych, by zarabiać jak dawniej.
4. Zwiększyły się potrzeby dziecka. Przy czym najłatwiej będzie udowodnić, że stało się to w skutek choroby, zwiększenia stopnia niepełnosprawności. Czasem mogą to być też inne sytuacje, których nie sposób było przewidzieć przy wcześniejszym ustaleniu alimentów. Np. ujawnią się u dziecka zdolności lub zainteresowania, które będą wymagały nakładów finansowych, zamknięta zostanie pobliska publiczna placówka edukacyjna (przedszkole/szkoła), a dobro dziecka uzasadniać będzie zapisanie do placówki prywatnej, itp.

Jak sporządzić pozew?

Pozew o podwyższenie alimentów należy złożyć w wydziale rodzinnym i nieletnich sądu rejonowego. Może to być zarówno sąd miejsca zamieszkania uprawnionego do alimentów (czyli dziecka mieszkającego u rodzica, który nim się stale opiekuje) jak również miejsca zamieszkania rodzica zobowiązanego do alimentacji.

Jeśli uprawniony do alimentów ma już skończone 18 lat, sam powinien podpisać pozew. Jeśli nie, pozew podpisuje rodzic, który na stałe z dzieckiem mieszka i alimenty odbiera.

Pozew powinien spełniać wszystkie wymogi formalne, to jest:

• oznaczenie sądu i wydziału, do którego jest wnoszony,
• oznaczenie stron: imię, nazwisko i adres powoda (powodem jest uprawniony do alimentów, czyli dziecko, wtedy potrzebne jest oznaczenie rodzica, który dziecko reprezentuje, jeśli uprawniony ma powyżej 18 lat – tylko jego dane) oraz pozwanego (rodzica zobowiązanego do alimentów),
• wartość przedmiotu sporu (12krotność różnicy między dotychczasową wysokością alimentów a wnioskowanymi alimentami),
• treść żądania (nową proponowaną wysokość alimentów),
• wyjaśnienie, dlaczego nie udało się podwyższyć alimentów na drodze polubownej,
• listę załączników i
• podpis.

Żądanie podwyższenia alimentów trzeba uzasadnić.

Może to być przykładowo dokumentacja lekarska, dokumentacja dotycząca dodatkowych wydatków, zaświadczenia o zarobkach, wypowiedzenie umowy o pracę, zaświadczenie o stanie bezrobocia. Dozwolone są też wszelkie inne środki dowodowe, nie tylko dokumenty. Przykładowo świadkowie, czy zeznania samych stron.

Można także zażądać, by sąd zobowiązał drugą stronę do przedstawienia odpowiednich dokumentów. Kiedy dowiemy się, że drugiemu z rodziców wzrosły możliwości zarobkowe, warto jest skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego, z wyboru (odpłatnie) albo zwrócić się do sądu o przyznanie pełnomocnika z urzędu.

W pozwie powinniśmy też napisać, na jaką okoliczność wnosimy o przeprowadzenie dowodów. W tym miejscu jednoznacznie wskazujemy istotne zmiany, które nastąpiły od ostatniego wyroku w sprawie alimentów.

Zabezpieczenie roszczenia.

W treści pozwu można zawrzeć wniosek o zabezpieczenie roszczenia. Tak by Sąd pilnie wydał natychmiast wykonalne postanowienie podwyższające wysokość alimentów do czasu wydania i uprawomocnienia się wyroku.

Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu z dnia 1 kwietnia 2020 roku zwrócił uwagę na celowość szybkiego rozpoznawania takich spraw w czasie stanu epidemii. W tym bowiem czasie możliwości zarobkowe rodziców mogą podlegać gwałtownym zmianom i wymaga to szybkiej reakcji sądów.

Obniżenie alimentów. Uchylenie obowiązku alimentacyjnego.

Na analogicznej zasadzie zobowiązany do płacenia alimentów może domagać się ich obniżenia. Nawet całkowitego uchylenia takiego obowiązku. Tak samo musi udowodnić on, iż zaszły istotne zmiany w drugą stronę. Co ważne, sama utrata pracy nie jest jeszcze samoistną podstawą do obniżenia czy też całkowitego uchylenia obowiązku alimentacyjnego, ale utrata możliwości zarobkowych (np. fakt, że nie może on przy swoich kwalifikacjach znaleźć jakiejkolwiek pracy lub pracy umożliwiającej płacenie dotychczasowej wysokości alimentów). W odróżnieniu od sprawy o podwyższenie alimentów musi uiścić opłatę sądową.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Sądy stosunkowo rzadko decydują się na taką możliwość. Okoliczność zmniejszająca lub mająca doprowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego musi być niezwykle dobrze uprawdopodobniona dokumentami. Może to być przykładowo dokument potwierdzający stwierdzenie inwalidztwa rodzica zobowiązanego do alimentów. W sytuacjach mniej oczywistych warto przedyskutować kwestie argumentacji takiego wniosku z adwokatem.

Możliwość żądania zmiany świadczeń alimentacyjnych z mocą wsteczną.

Takie żądanie jest co do zasady możliwe. W przypadku żądania obniżenia alimentów, uprawniony może twierdzić, że uzyskaną kwotę alimentów zużył, będąc przekonany że zasadnie mu przysługuje.

Interesujące orzeczenia sądowe.

Spłaty od byłej żony z tytułu podziału majątku…

… nie zwiększają możliwości majątkowych zobowiązanego, gdy służą one na zaspokojenie jego potrzeb mieszkaniowych – wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach, II Ca 743/13.

„Nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie okoliczność, że zobowiązany do płacenia alimentów otrzymał od byłej żony spłatę, w związku z podziałem majątku wspólnego obejmującego lokal mieszkalny, bowiem sam nie ma zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych (wspólnie ze swoją konkubiną oraz dwojgiem dzieci, w tym jednym wspólnym, zamieszkuje w wynajętym mieszkaniu).” (…) „Mając to wszystko na względzie, skoro nie zostały spełnione przesłanki z art. 138 k.r.o. należało uznać powództwo o podwyższenie alimentów za bezzasadne.”

uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach, II Ca 743/13

Zmiana placówki edukacyjnej z prywatnej na publiczną…

… nie oznacza automatycznie możliwości obniżenia alimentów – wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie, VI RCa 72/19.

„Oczywistym jest, iż każde dziecko z biegiem lat potrzebuje większych nakładów pieniężnych. To, iż małoletni zakończył etap przedszkolny i nie trzeba już uiszczać czesnego za nie, nie oznacza zmniejszenia jego uzasadnionych potrzeb. Brak tu w szczególności przymiotu istotności zmiany. W związku z rozpoczęciem nauki w szkole małoletni pójdzie zapewne na zajęcia dodatkowe, które wyrównają koszty czesnego. Koniecznym będzie również zakupienie wyprawki, materiałów szkolnych i edukacyjnych.”

uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie, VI RCa 72/19

Potrzeby dziecka, które po osiągnięciu pełnoletniości kontynuuje naukę…

…mogą wzrosnąć w związku kosztami tej nauki – wyrok Sądu Rejonowego w Łowiczu, III RC 67/20.

„Dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletniość, ale zdobyło także wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje usprawiedliwienie w dotychczas osiąganych wynikach w nauce.” (…)

„Przy orzekaniu o obowiązku alimentacyjnym rodziców wobec dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, brać należy także pod uwagę, czy wykazują one chęć dalszej nauki oraz czy ich osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie przez nie nauki” (…)

„W literaturze podkreśla się, iż z biegiem lat, a zwłaszcza wskutek dorastania dziecka zwiększają się jego potrzeby i tym samym osoby zobowiązane do jego alimentacji powinny zwiększyć swój wysiłek dla zaspokojenia tych potrzeb.”

uzasadnienie wyroki Sądu Rejonowego w Łowiczu, III RC 67/20

Do kogo zwrócić się o pomoc?

Zdecydowanie zalecam powierzyć sprawę profesjonalnemu prawnikowi. Zajmie się on wniesieniem pozwu oraz będzie nas reprezentował przed sądem. Warto również zwrócić się do niego, w przypadku otrzymania pozwu. Z pewnością doradzi co w danej sytuacji należy zrobić.

Pozew wzajemny?

Warto wtedy rozważyć wniesienie pozwu wzajemnego, ponieważ bardzo często zmiany okoliczności zachodzą w obie strony. Wymaga to nie tylko obrony przed argumentami przeciwnika procesowego, ale także udowodnienia własnych twierdzeń.