kancelaria adwokacka Warszawa-Ursynów

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Opublikowano dnia 28.09.2020, przez Adwokat Jan Jakub Jańczak

małoletni

Otrzymałeś spadek z samymi długami? Masz dzieci? Byłeś już u notariusza, by odrzucić spadek? To nie wszystko. Powinieneś jeszcze odrzucić spadek za swoje dzieci. A to nie takie proste. Konieczna jest zgoda sądu.

Czym jest odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku skutkuje wyłączeniem z dziedziczenia. Ale nie obejmuje wyłączenia z dziedziczenia dzieci i kolejnych zstępnych (wnuków, prawnuków itd.) odrzucającego spadek. A to oni zazwyczaj stoją w kolejce do dziedziczenia.

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Art. 1020 Kodeksu cywilnego

Krąg dziedziczenia

Aby ustalić, czy dzieci będą dziedziczyć należy ustalić krąg spadkobierców. W przypadku dziedziczenia ustawowego (nie ma testamentu) w pierwszej kolejności dziedziczą małżonek i dzieci. Konieczność z wystąpieniem do sądu po zgodę może zaistnieć już w sytuacji, gdy jeden z rodziców będzie poważnie zadłużony. Po jego śmierci drugi z rodziców (albo inny opiekun) nie będzie chciał dopuścić, by długiem swojego małżonka obarczać dzieci.

Bardzo częsta jest też sytuacja, gdy dorosłe dzieci zadłużonego spadkodawcy odrzucają spadek, a następnie muszą to uczynić jeszcze za wnuki. Czasem także za dalszych zstępnych (prawnuki).

Podobne sytuacje zdarzają się, gdy spadek nabywa dalsza rodzina (np. gdy zmarły nie ma żyjących w chwili jego śmierci dzieci, dalszych zstępnych, małżonka, rodziców). Wtedy może się zdarzyć, że wśród takich spadkobierców będą zstępni rodzeństwa czy dziadków (np. siostrzeńcy, bratankowie, kuzyni, wnukowie wujeczny/cioteczni), czyli potencjalnie osoby, które mogą być niepełnoletnie. Art. 931 – 937 Kodeksu cywilnego stanowią dokładną instrukcję, kto i w jakiej kolejności dziedziczy.

W przypadku odrzucenia spadku zapisanego na podstawie testamentu, konieczność odrzucenia spadku za małoletniego może powstać nie tylko, gdy małoletni jest wskazany jako małoletni spadkobierca, ale także gdy w testamencie znajdują się tzw. podstawienia. Są to rozrządzenia, kto ma dziedziczyć, w przypadku gdy główny spadkobierca nie dożyje nabycia spadku (nie przeżyje spadkodawcy). Może też się zdarzyć, że spadkodawca przeżyje wszystkie wskazane w testamencie osoby, więc i tak dojdzie do dziedziczenia ustawowego.

Termin i skutki nieodrzucenia

6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojeo powołania. W przypadku bezpośredniego spadkobiercy ustawowego chodzi tu najczęściej (prawie zawsze) o datę dowiedzenia się o śmierci.

§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Art. 1015 Kodeksu cywilnego

Skutki nieprzyjęcia – przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza

Nieodrzucenie spadku w terminie to nie koniec świata. Dla spadków otwartych od dnia 18 października 2015 roku (czyli gdy spadkodawca zmarł w tym dniu albo po tej dacie) nie oznacza to już przyjęci spadków wprost, tylko z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku spadkobierców – małoletnich dzieci było tak praktycznie od zawsze.

Co to w praktyce oznacza? Konieczność sporządzenia spisu inwentarza lub wykazu inwentarza i powołania się na ten dokument, jeśli wierzyciel spadkodawcy będzie żądał zapłaty. Jeśli do spadku weszły nie tylko długi, ale i jakieś aktywa (składniki majątkowe posiadające dodatnią wartość majątkową), z dokumentów tych będzie wynikało, w jakim stopniu należy zaspokoić każdego z wierzycieli. Teoretycznie spadkobierca nie powinien być w tego typu rozliczeniach stratny. W praktyce kosztuje to mnóstwo czasu i stresu, czasem także pieniędzy na prawnika.

Spis inwentarza czy wykaz inwentarza

Nękany przez wierzycieli (albo obawiający się tego) spadkobierca może wedle swego wyboru:

  • złożyć wniosek o sporządzenie spisu inwentarza przez komornika,
  • złożyć wykaz inwentarza przez sądem lub przed notariuszem – jedynie dla spadków otwartych od dnia 18.10.2015 r., jest to krótsza i łatwiejsza możliwość, ale (nie wchodząc w szczegóły) odradzam ją osobom mającym małą wiedzę o długach swojego spadkodawcy

Czy sąd zdąży rozpoznać sprawę w terminie 6 miesięcy? Co się dzieje z terminem w okresie rozpoznawania sprawy?

Tym nie musimy się aż tak martwić, bo w czasie sprawy sądowej bieg terminu jest zawieszony. Nie warto jednak zwlekać ze złożeniem wniosku, ani ze złożeniem oświadczenia po uzyskaniu zgody, bo 6-termin nie biegnie od nowa, a jedynie wydłuża się o czas pomiędzy złożeniem wniosku do sądu, a uprawomocnieniem się postanowienia. Tak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego:

Od chwili złożenia do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o zezwolenie na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC nie biegnie. Po uprawomocnieniu się postanowienia o udzieleniu zezwolenia przedstawiciel ustawowy małoletniego powinien złożyć to oświadczenie bezzwłocznie, chyba że wskazany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął; wtedy złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania małoletniego.

Jeżeli termin określony w art. 1015 § 1 KC jeszcze nie upłynął, w okolicznościach określonych w art. 523 KPC możliwe jest – po prawomocnym oddaleniu wniosku przedstawiciela małoletniego o zezwolenie na złożenie w imieniu małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku – złożenie kolejnego wniosku. Powoduje ono takie same skutki, jak złożenie pierwszego wniosku.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15

Dlaczego sąd?

Odrzucenie spadku przez rodzica małoletniego może być zbyt pochopne lub prowadzić potencjalnie do uszczuplenia jego majątku.

Po pierwsze, długi spadkowe to nie katastrofa. Ile z nas ma w dzisiejszym świecie jakieś obciążenia finansowe, kredyty itp. Jest to normalna rzecz i wcale nie musi świadczyć o ogólnie złym stanie finansów. Wiele osób woli posiadać np. większą nieruchomość kosztem kredytu hipotecznego, czy też prowadzić jaką działalność gospodarczą czy inwestycyjną za pożyczone pieniądze. W takiej sytuacji do spadku oprócz długów wchodzą nieruchomości, kosztowności, udziały, akcje, których wartość może przewyższać długi. Jeśli okaże się, że te aktywa przewyższą wartość długów lub będzie to przynajmniej prawdopodobne, na pewno nie dostaniemy zgody sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.

Odrzucenie spadku może prowadzić również do uszczuplenia jego majątku. Jak wiadomo, majątkiem małoletnich dzieci rozporządza się ciężko, w szczególności, gdy posiadają oni majątek, który podlega wpisowi do jakiegoś publicznego rejestru. Chodzi tu najczęściej o nieruchomości (podlegające wpisowi do księgi wieczystej i wymagające do obrotu aktu notarialnego), ale także samochody podlegające rejestracji w wydziale komunikacji, dzieła sztuki, udziały, akcje, środki na rachunkach bankowych, statki (jachty). Jeśli chcemy spieniężyć taki środek lub coś nabyć za pieniądze małoletniego dziecka na jego rachunku również pojawiają się różnorakie utrudnienia i formalności, nierzadko zgoda sądu.

Stąd pokusa, aby w takich sytuacjach nie dziedziczyły dzieci, tylko inne dorosłe osoby w rodzinie. O ile spadkodawca może to zrobić za życia sporządzając testament i powołując do spadku osoby, o tyle przepisy prawa sformułowano w taki sposób, aby nie wykorzystywać do tego instytucji odrzucenia spadku.

Wniosek do sądu

Należy wystąpić z wnioskiem do sądu rodzinnego właściwego ze względu na zamieszkanie małoletnich dzieci. Prawomocna zgoda sądu to nie wszystko. Z odpisem postanowienia ze stwierdzeniem prawomocności należy jeszcze udać się do notariusza. Dla osób mieszkających zagranicą istnieje możliwość skorzystania ze złożenia oświadczenia u konsula. Protokół takiego oświadczenia ktoś jednak musi w terminie 6 miesięcy przywieźć i złożyć w sądzie, a także opłacić. W przypadku wysłania do sądu z zagranicy warto pamiętać, że data stempla zagranicznej placówki pocztowej nie będzie miarodajna przy ocenie spełnienia 6-miesięcznego terminu.

Pomoc prawnika

Wszystkie osoby, których sytuacja prawna wydaje się nietypowa, skomplikowana zapraszam do kontaktu z Kancelarią. Zapraszam także te osoby, które po prostu nie czują się na siłach, by przejść przez tą nieco biurokratyczną ścieżkę uzyskania zgody na odrzucenie spadku za małoletniego Moja kancelaria od wielu lat prowadzi takie sprawy. Dzięki temu otrzymacie Państwo profesjonalną pomoc. I po prostu będziecie mogli się Państwo poczuć pewniej i spokojniej.

Słowa kluczowe: , , , , , ,

Dodaj komentarz